Kort geschoolden komen vaker in de armoede terecht dan hooggeschoolden. Maar het behalen van een diploma hangt niet alleen af van de inspanningen van een leerling, ook aangeboren aanleg, leefomgeving en barrières en sociale ongelijkheid in het onderwijs zelf spelen een rol.

Cijfers

Het klopt natuurlijk dat het risico op armoede sterk afhangt van het onderwijsniveau dat men bereikt. In Vlaanderen valt 21% van de kort geschoolden (geen diploma van het (hoger) secundair onderwijs) onder de (financiële) armoedegrens; bij de middengeschoolden (diploma of getuigschrift (hoger) secundair onderwijs) is dat 8% en bij de hooggeschoolden (diploma hoger onderwijs) slechts 5%.

Inspanningen

In de uitspraak wordt verondersteld dat het behaalde diploma vooral afhangt van de eigen inspanningen (‘goed leren’). In werkelijkheid hangt het succes in het onderwijs af van vier groepen factoren: aangeboren aanleg, inspanningen, de omgeving waarin je opgroeit en de kansen die je daar krijgt; en barrières (discriminatie) in het onderwijs zelf. Voor de tweede groep (inspanningen) ben je zelf verantwoordelijk; de anderen kunnen echter ook roet in het eten gooien zelfs als je voldoende inspanningen doet.

Leefomgeving

Voorbeelden van bepalende factoren in je leefomgeving zijn: scholingsniveau, fysieke en psychische gezondheid van je ouders; je eigen gezondheid; thuistaal; financiële draagkracht; comfort van de woning; leerkansen buiten de school; de warmte van de sfeer in het gezin; steun van vrienden en diensten… Hoe armer, hoe minder dergelijke hulpbronnen je hebt.

Onderwijs

Voorbeelden van barrières in het onderwijs zijn: geen toegang krijgen tot goede scholen of studierichtingen; zittenblijven of verplichte heroriëntering; gebrek aan steun van leerkrachten, directie of medeleerlingen; taalbarrières; vooroordelen en te lage verwachtingen vanwege leerkrachten… Alhoewel alle leerlingen dergelijke hinderpalen kunnen tegenkomen, worden kansarme leerlingen er veel vaker mee geconfronteerd.

In sommige landen – ook in Vlaanderen – zijn in het onderwijs veel meer dergelijke hinderpalen ingebouwd dan in andere. Het Vlaamse onderwijs is in het algemeen van goede kwaliteit, maar het vertoont veel meer sociale ongelijkheid in schoolse resultaten dan landen zoals Finland, Zweden, Canada enz. Jongeren uit verschillende milieus zitten bij ons veel vaker in aparte scholen. Zittenblijven gebeurt in Vlaanderen meer dan elders. Kinderen worden in Vlaanderen op jonge leeftijd naar aparte onderwijsvormen gestuurd (algemeen vormend, technisch of beroepsonderwijs). Dat laatste geeft vaak aanleiding tot onrijpe en foute studieoriëntering, demotivatie en vroegtijdige uitval.

Besluit

Goed leren is één factor die kan helpen om uit de armoede te raken, maar ook een rechtvaardige verdeling van kansen en een democratisch schoolsysteem spelen een belangrijke rol.

Bijdrage door Ides Nicaise

In de pers

Kleuterscholen discrimineren bij inschrijving (De Morgen, 26 augustus 2020)

Video: Zeg niet waar je vandaan komt: recht op onderwijs (ATD Vierde Wereld, 10 december 2021)