Op twaalfjarig leeftijd worden kinderen hun prestaties nog sterk bepaald door hun sociale afkomst. Om demotivatie te voorkomen is het belangrijk om leerlingen op latere leeftijd te oriënteren op basis van talenten en interesses.

Sorteermachine

Het onderwijs wordt gezien als een ‘sorteermachine’ die de sterke leerlingen op een uitdagend traject moet zetten en de minder sterke leerlingen op een gemakkelijker traject. Dat laatste zou nodig zijn om mislukkingen, zittenblijven en verplicht ‘afzwakken’ te voorkomen. Met ‘zo snel mogelijk’ bedoelt men ‘op 12 jaar’, of zelfs nog vroeger.

Vroege oriëntering

Die vroege oriëntering is dus goed bedoeld, maar ze doet meer kwaad dan goed. In feite weet niemand – noch de ouders, noch de leerkrachten – wat de ‘juiste plaats’ is voor een kind van 12. Op die leeftijd zijn de prestaties van kinderen nog sterk bepaald door de ondersteuning die ze thuis hebben gekregen, en dus van hun sociale afkomst. In veel kinderen uit lagere sociale milieus zitten dan talenten verborgen die nog niet tot uiting zijn kunnen komen. Ook de kinderen zelf kennen hun talenten nog niet. Zij kennen zelfs hun belangstelling niet, omdat zij nog haast geen weet hebben van vele bestaande studie- en beroepenvelden.

Het gevolg is dat kinderen vooral georiënteerd worden op basis van hun sociale afkomst en niet op basis van hun (vaak verborgen) talenten en belangstelling. Er worden bijgevolg veel foute beslissingen genomen, die achteraf leiden tot frustratie en demotivatie. De Vlaamse 15-jarigen (niet alleen de kansarmen, maar ook de doorsnee leerlingen) zijn opvallend minder leergierig dan in andere landen. Het blijkt dat die lagere leermotivatie steeds voorkomt in landen waar kinderen op zeer jonge leeftijd georiënteerd worden (naast België zijn dat bv. Nederland, Duitsland en Oostenrijk).

Besluit

In plaats van bezeten te zijn door ‘de juiste plaats’ voor elk kind, zou men zich de vraag moeten stellen: ‘wanneer is een leerling rijp genoeg om een weloverwogen studiekeuze te maken?’. In heel wat landen ligt die lat op 16 jaar. Op die leeftijd worden de studiekeuze en de onderwijsuitkomsten veel minder bepaald door hun sociale afkomst. En eigenlijk kan een 16-jarige best ook nog geen definitieve loopbaankeuze maken. Daarom moeten zoveel mogelijk bruggen ingebouwd worden om heroriëntering ook nadien nog mogelijk te maken. Het onderwijs moet voor zoveel mogelijk jongeren, zo lang mogelijk, zoveel mogelijk kansen open houden.

Bijdrage door Ides Nicaise

In de pers

Video explainer: armoede in het onderwijs (video) (De Wereldmorgen, 11 april 2023)